Atatürk ve Sanayi Devrimi: Dışa bağımlı ekonomiden üreten Türkiye'ye -6
İş Bankası ile Sanayi ve Maadin Bankası'nın kurulması
1924'te Anadolu tüccarları ve bazı politikacıların ortaklığı ile İş Bankası kuruldu. Cumhuriyet döneminin ekonomik karar ve seçimleri ile sanayileşme çabalarında her zaman ağırlığını hissettiren bankanın amacı, tasarrufların millî bir bankada toplanması, teşvik edilmesi, artırılması ve yerli sanayinin finansmanı için fonların oluşturulmasıydı.
1925 yılında ise Osmanlı döneminden kalan devlet teşebbüslerini, özel teşebbüse devredinceye kadar yönetmek, sanayi ve madencilik konularında özel teşebbüsle ortaklaşa faaliyette bulunmak ve bu alanda çalışanlara kredi sağlamak amacıyla Sanayii ve Maadin Bankası kuruldu. 1924'te 15'i yabancılara ait 19 ulusal banka varken, 1938'de banka sayısı sadece 9'u yabancılara ait olmak üzere 39'a yükseldi.
Şeker üretimine başlandı
O dönemde Diğer bir gelişme ise, şeker sanayii alanında oldu. 5 Nisan 1925 tarihinde çıkarılan bir yasa gereğince, gıda sanayiinin kurulmasında ilk hedef olarak, hammaddesi Türkiye'de yetişen şeker sanayii seçildi. O tarihe kadar ithal edilen şeker, bundan böyle -başta Alpullu Şeker Fabrikası olmak üzere- kurulan fabrikalar vasıtasıyla yurt içinde üretilmeye başlandı. 1926 yılında şeker ithalatı devlet tekeline verildi ve başka bir kanunla da şeker fabrikasının ürünlerinin devlet tarafından alınması mecburi kılındı.
Sanayii Teşvik Kanunu
Bu dönemde sanayi alanındaki en büyük atılım, 28 Mayıs 1927'de 10545 sayılı kanunla çıkarılan Sanayii Teşvik Kanunu ile gerçekleşti. Bu yasa hem devletçiliğin anlamını ortaya koyması, hem de milli sanayileşme politikasının başlatıcısı olması nedeniyle ile çok önemli. Aynı yıl yapılan sanayi sayımına göre toplam 65 bin 245 sanayi işletmesinin yüzde 43,59'u tarım, yüzde 22,61'i maden sanayi ve makine onarım ve imalatı, yüzde 14,34'ü dokuma, yüzde 12,10'u ağaç, yüzde 4,41'i bina inşaat, yüzde 1,07'si kimya ve yüzde 1,88'i de diğer sanayi kollarında faaliyet gösteriyordu.
Mevcut işletmelerin yüzde 35,74'üne karşılık olan 23 bin 316 işletmede yalnızca birer kişi bulunuyordu. 4 bin 916 işletmede 1 kişi ve aile bireyleri çalışıyor, 23 bin 332 işletmede ise 2 ya da 3 kişi istihdam ediliyordu.
Fabrika sayısı 10 yılda 2,5 15 yılda yaklaşık 6 kat arttı
Sanayi istatistiklerine göre 1923 yılına kadar açılmış olan ülke genelindeki bütün fabrikaların sayısı 386'ken, 1923-1933 arasında açılan ülke genelindeki tüm fabrikaların sayısı 1087'ye ulaştı. 1. Sanayi Planı'nın yürürlüğe girdiği 1934-1938 arasında açılan fabrikalarla ülke genelindeki fabrika sayısı 2000'i geçti. 1927 yılı genel istatistiklerine göre Türkiye'de 65 bin 245 büyük küçük, motorlu-motorsuz sanayi kurumu bulunuyordu.
1913'ten 1927'ye işçi sayısı 16 kat arttı
1927 yılında 17 milyon değerinde olan mili sanayi imalatının toplamı, 1933'te 120 milyon liralık artışla 137 milyona ulaştı. Bu yükseliş, 1933-1938 arasında da artarak devam etti. 1913'te Osmanlı Devleti sınırları içindeki toplam sanayi işçisi sayısı 16 bin 975'ti. Kurtuluş Savaşı sırasında, 1921'de Anadolu'da yapılan sanayi sayımı sırasında, bütün esnaf dükkânları da dâhil 33 bin 85 kuruluşta 76 bin 216 işçi sayıldı. Her bir işletmeye 2-3 işçi düşmekteydi. 1927'de Türkiye Cumhuriyeti'ndeki işçi sayısı büyük bir artışla 256 bin 855'e yükseldi.
'Bursa'da fabrikaların sayısı türbelere ulaşsın'
Mustafa Kemal Atatürk, Türkiye'nin dört bir yanına fabrikalar yapılmasını istemişti. Örneğin, Bursa'da kurulan bir dokuma şirketinin yaptıracağı fabrikanın temel atma töreninde, 1 Ekim 1925 tarihinde yaptığı konuşmada, Bursa'da fabrikaların çoğalmasını, hiç olmazsa türbelerin sayısına ulaşmasını temenni etmişti:
"Bursa'da bir dokumacılık şirketi kurulduğunu memnuniyetle öğrenmiştim. Bugün, bu şirkete ait fabrikanın kararını uygulamaya koyması töreninde bulunmak fırsatını, sevinçle karşıladım. Bursa başlı başına bir sanat memleketi olmaya pek kabiliyetlidir. Onun için çok temenni ederim, Bursa'da her şeye ait fabrikalar çoğalsın, hiç olmazsa türbelerin sayısına ulaşsın. Bilindiği gibi bireysel girişimlerin başarılı olması, zor şartlara katlanılması meselesidir. Büyük işler, önemli girişimcilerimizin çalışmalarıyla sağlanabilir. Sayın Bursalıların ufak, büyük sermayeleri bir araya getirerek bu güzel memleketin verimlerinden olabildiğince yararlanacağı hakkındaki kanaatim çok kuvvetlidir."
'Endüstrileşmek en büyük milli davamız'
Atatürk'ün fabrikalara büyük önem vermesinin temel nedeni aslında sanayiye, özellikle de ağır sanayiye önem vermesiydi. Bu konuda da şu sözleri söyleyecekti:
"Endüstrileşmek, en büyük millî davalarımız arasında yer almaktadır. Çalışması ve yaşaması için ekonomik elemanları memleketimizde mevcut olan büyük, küçük her çeşit sanayi kuracağız ve işleteceğiz."
"Sanayi fabrikalarına ve maden sanayine yönelmiş genel ilgi teşebbüsü sağlayacak çare ve tedbirleri bulmak, değişmez ve hayati ihtiyaçlarımızdandır."
"Sanayideki teşebbüsler, teşvik edecek ve cesaret verecek mahiyettedir. Fakat memleketin ağır sanayisinin kurulması bitmedikçe her nokta-i nazardan yürek istirahati duymamıza imkân yoktur. Bu sebeple memleketin sanayi teçhizatını tamamlamak için büyük gayret ve dikkatinizi çekmeyi yerinde buluyorum."
"Ülkenin en belli eksikliğini giderecek olan bu fabrikaları çok geçmeden kurup işletmek hükümetimizin en önde göreceği işlerden olacaktır."
"Memlekette sanayiye rağbet artmaktadır. Sanayi ve Maden Bankası'nın kudretini artırdığımız takdirde sanayi erbabı daha ziyade himaye görecektir."
Mühendis olmak üzere yurt dışına öğrenci gönderildi
8 Ocak 1934'te Ekonomi Bakanı Celal Bayar, bütün gazetecilerin temsilcilerini kabul ederek bir basın toplantısı düzenledi. Ülkenin sadece bir tarım ülkesi olarak kalamayacağını, mutlaka sanayileşmesi gerektiğini belirterek, 1'inci 5 Yıllık Sanayi Planı'nın ilkelerini özetledi. Kurulacak fabrikaları ve işletmeleri, işletilecek madenleri, çalıştırılacak işçilerin sayısını ve bütün bu yatırımların kaça mal olacağını açıklamıştır. Ayrıca yeri belirlenmiş fabrikaların adlarını vermiştir. Buna göre en büyük fabrika Kayseri'de kurulacaktı. Sanayileşme için gerekli mühendis ve teknisyenler yurt dışında yetiştirilecekti. O güne kadar yurt dışına gönderilenlere o gün 50 öğrenci daha eklendi.
Kaynaklar:
*1923-1938 Döneminde Türkiye'nin Sanayi Politikası / Yrd. Doç. Dr. Yaşar Semiz
* Güncel Meydan / Tarihçi-yazar Sinan Meydan
kutu
1929'dan 38'e sanayi üretimi yüzde 80 arttı
Atatürk döneminde kurulan fabrikalar sayesinde, 1929-1938 yılları arasında ağır sanayi üretimi yüzde 152, toplam sanayi üretimi yüzde 80 arttı. Kömürde yüzde 100, kromda yüzde 600, diğer madenlerde yüzde 200 yükselme yaşanırken, demir üretimi 0'dan 180 bin tona ulaşmış ve şeker üretimi 200 misli arttı. 1926'da başlayan şeker üretimi, 1927-1930 arasında 5 bin 162 tondan 95 192 tona çıktı. Tekstil sanayi, ülkenin tekstil ihtiyacının yüzde 80'ini karşılar duruma geldi. Tekstil ürünleri ithalatı 1927 yılında 51 milyon Türk lirasıyken, bu rakam 1939'da 11 milyon 900 bin Türk lirasına düştü. 1924-1929 arasında pamuk ürünleri üretimi 70 tondan 3 bin 773 tona, yün 400 tondan 763 tona, ipek 2 tondan 31 tona ulaştı.
SAYFA-1 SAYFA-2 SAYFA-3 SAYFA-4 SAYFA-5 SAYFA-6 SAYFA-7
Kaynak: https://www.aimsad.org/istatistikler/ataturkvesanayidevrimidisabagimliekonomidenuretenturkiyeye
